Os mares son espazos xeográficos que conteñen pobos, culturas e historias. Que conectan os avances e os retrocesos e que, en épocas de desenvolvemento naval, se converteron no escenario principal do taboleiro de xadrez dos imperios.

 O Mediterráneo foi durante séculos o espello do vello mundo: alí fundíronse culturas, relixións e guerras. Hoxe, cando miramos cara a Gaza, regresamos a ese mesmo mar que viu nacer civilizacións e que agora asiste, impasíbel, á súa destrución. Porque falar de Palestina é falar do Mediterráneo; como falar de Venezuela, de Cuba ou de Nicaragua é falar do Caribe. Cada mar garda un eco do mesmo conflito: o poder e o seu intento eterno de dominar o paso, o porto e a ruta.

 Cando os reinos de Castela e Portugal se lanzaron á expansión ultramarina, o Mediterráneo proxectouse cara ao Atlántico. Os mapas estendéronse e, con eles, o desexo de ouro e de dominio. O «novo mundo», que xa era mundo moito antes de ser “descuberto” polos europeos, converteuse nun novo taboleiro de xadrez, cun novo mar, o Caribe, onde aquelas potencias europeas emulaban as súas estratexias de saqueo, adestradas durante séculos no mar Mediterráneo.

 Os galeóns que cruzaban entre A Habana e Sevilla levaban nas súas entrañas o ouro e o sangue dun continente enteiro.

 Aos barcos de escravos uníronse os piratas. Porén, lonxe do que nos presentan as películas, os piratas non eran aventureiros románticos, senón empregados de Estado, instrumentos do poder inglés, francés ou holandés, corsarios con patente de corso para roubar en nome do rei. E o Caribe, un laboratorio de violencia e acumulación, que daría orixe á economía mundial que máis tarde dominaría os bancos, os exércitos e as corporacións.

 E así o tempo pasou, pero a lóxica non cambiou no fundamental. A Doutrina Monroe, proclamada en 1823, substituíu as bandeiras dos corsarios pola diplomacia dos presidentes: “América para os americanos”, dixeron, e con iso quixeron dicir “América para os Estados Unidos”. Aquel foi o manifesto do colonialismo moderno, a declaración dunha tutela perpetua sobre todo un continente. Desde aquela, cada intento de soberanía no sur foi respondido con invasións, bloqueos ou ditaduras. O Caribe converteuse no mare nostrum de Washington.

 Ese fío histórico condúcenos inevitabelmente a Trump, que, como vemos, non inventou nada novo, aínda que quizais sexa o herdeiro máis grotesco dunha longa tradición de corsarios. A súa “guerra contra o narcotráfico” agocha a mesma motivación que movía a Morgan ou a Drake: asegurar o control das rutas, dos portos e dos recursos. Desde os radares do Pentágono até as costas de La Guaira, o seu goberno envía buques de guerra a bombardear pequenas lanchas de pescadores. Pero non é un feito illado: desde o triunfo do chavismo, esta é só a enésima estratexia para derrocar a vontade dun pobo.

 É evidente que non se trata do narcotráfico, senón do petróleo: o mesmo ouro negro que Eduardo Galeano chamou a última febre de El Dorado. Como nos vellos tempos, o botín está nas entrañas da terra e na obediencia dos gobernos.

 O paradoxo de Trump —que o leva a discursos incoherentes nunhas horas e mesmo a accións antagónicas simultáneas, como mercar petróleo a Venezuela ao tempo que a ameaza militarmente— é que pretende restabelecer o imperio nun momento en que este se esfarela.

 O seu segundo mandato foi a confirmación dunha estraña alianza de clase entre elementos con perspectivas e incluso intereses en conflito: os clásicos falcóns conservadores do Partido Republicano, a cosmogonía MAGA que de verdade cre que todo se solucionará cun “repregamento”, e mesmo algúns sectores do capital altamente integrados no mercado internacional, como as tecnolóxicas, que aínda que tradicionalmente parecían próximas ao Partido Demócrata, asumirían a aparente proposta de “consenso” que significaba este segundo mandato do magnate estadounidense. E máis alá das fendas desta alianza oligárquica, tamén estamos antes un país devastado pola desigualdade, o racismo ou a epidemia de opioides. Unha fractura interna que, obviamente, non se soluciona asasinando pescadores pobres no mar Caribe.

 Como os vellos corsarios que, envellecidos, seguían sucando os océanos por medo a volver a terra, os Estados Unidos semellan navegar na procura dunha hexemonía que xa non existe. Trump, como os seus predecesores, ameaza o Caribe, o mar da China, e pensa que pode decidir o destino do mar Negro ou do Levante mediterráneo, librando con iso a mesma batalla: o control dos corredores marítimos, dos recursos enerxéticos ou das rutas comerciais. Os imperios sempre precisaron mares, pero os mares tamén foron cemiterios de imperios.

 Mentres o Caribe segue aí, como ferida e como promesa. As súas augas viron pasar galeóns e fragatas, invasores e libertadores, e mesmo submarinos nazis que querían torpedear o fluxo do petróleo venezolano, que foi unha contribución fundamental para o triunfo do bando aliado na Segunda Guerra Mundial.

 Hoxe as súas augas reflicten tamén un novo horizonte, o dun mundo que se reorganiza, que busca un equilibrio multipolar, que xa non tolera os monopolios do poder. Os vellos piratas, coas súas bandeiras remendadas, aínda navegan, pero o vento cambiou de dirección, e as súas velas roídas polo tempo acabarán por ceder, aínda que saibamos que morrerán matando.

 Ese mesmo vento —o que sopra desde os pobos do sur, dende a resistencia de Cuba, a dignidade de Venezuela, a contundencia de Gustavo Petro denunciando esta agresión nas súas costas compartidas, o rexeitamento de Sheinbaum a participar na Cimeira das Américas, pero tamén as protestas masivas internacionais de apoio á causa palestina— será o que anuncie, unha vez máis, o principio da fin doutro imperio. Como naquel Relato de un náufrago co que García Márquez espiu a corrupción dunha ditadura que finxía tormentas para ocultar o seu propio contrabando, tamén hoxe os imperios inventan tempestades para agochar os seus naufraxios.

[Artigo tirado do sitio web Observatorio de la crisis, do 25 de outubro de 2025]