O pano de fondo histórico inflúe na situación actual de xenocidio e intento de memoricidio, fronte á resistencia popular palestina e as protestas a nivel mundial para impedilo. Referímonos aos séculos de capitalismo e á violencia exercida polo colonialismo e o imperialismo nesa rexión a través dos exércitos anglosaxóns ou occidentais, así como tamén o israelí.

 Unha interpretación dos séculos XX e XXI é como, durante a continuidade das empresas coloniais, se van xestando os movementos de liberación nacional africanos e asiáticos no contexto da Gran Guerra europea entre 1914 e 1945. Nas décadas de 1950 e 1960 prodúcese a revolución nos sistemas enerxéticos mundiais.

 O petróleo pasa a ser o principal combustíbel fósil do mundo nas principais economías industrializadas, polo cal relegou o carbón e a outras fontes de enerxía. O ouro negro favoreceu o capitalismo de posguerra grazas á súa maior densidade enerxética, flexibilidade química e facilidade de transporte, e consolidou toda unha serie de novas tecnoloxías e industrias. A transición enerxética ao petróleo e o ascenso do poder estadounidense influíron directamente no centro de Afroeurasia.

 Entrementres, vaise erosionando o poder sobre esas colonias que ocupan boa parte do mundo, e esas organizacións —máis incipientes ou desenvolvidas— confórmanse para conseguir a gran emancipación de Asia e África na segunda metade do século XX. Isto produciuse baixo a incidencia dos bloques hexemónicos, cada un co seu sistema (o socialista e o capitalista), e o resto do mundo e o non aliñados agrupados, por exemplo, na Conferencia de Bandung (1955).

 Esas grandes transformacións continúan, nalgún sentido, pola gran cantidade de rebelións, revolucións e a organización de novos países durante a Guerra Fría. Unha parte deles apoiados pola URSS, e outra baixo a órbita nas zonas costeiras, sobre todo dos imperialismos ou poderes fácticos das potencias euroamericanas, principalmente Estados Unidos, e dúas diferentes formas de descolonización principais: Reino Unido (máis transixente coa creación da Commonwealth) e Francia (máis violenta que a británica como en Indochina, Vietnam e Alxeria).

 Diversos acontecementos modifican a idea dunha interpretación eurocéntrica da historia contemporánea (e, engadimos, interior), observados desde a óptica doutras latitudes. Aparecen para o caso de África, o Congreso de Berlín (1884) ou os anos da descolonización (1960); e desde Asia, outros eventos do século XX, como a independencia da India (1947), a Revolución chinesa (1949), así como a Revolución rusa de 1917 marca o devir do século recente cruzado polas guerras.

 A Revolución chinesa de 1949 xerará posteriormente as condicións do século XXI. A iso súmanse a guerra de Corea (1950-1953) e as guerras de resistencia en Vietnam (1960-1975). Aplicado isto a América Latina, a preponderancia pola súa incidencia recae sobre a Revolución mexicana (1910-1917) ou sobre a Revolución cubana (1959), procesos que modifican as estruturas desas poboacións e marcan o seu devir, así como tamén repercuten noutras sociedades. Isto influíu na maneira de escribir e, de feito, na periodización da historia.

 Estas particularidades culturais, e polo tanto tamén de cosmovisións, diferéncianse das formulacións desacertadas dun choque de civilizacións —bloques culturais indio, ruso, chinés ou musulmán, por exemplo—, ou na visión unipolar atlantista do chamado «fin da historia» de Francis Fukuyama.

 Se observamos a través da visión de bipolaridade comunismo-capitalismo, distan do que aconteceu nestas zonas do mundo, onde ocorreron grandes procesos de descolonización durante boa parte do século XX. Iso contradí a idea de que eran países atrasados, aínda que novos, como forma de organización contemporánea. Mais en realidade asumen tradicións e unha historia propia, afroasiática nun punto, sen os límites das formacións ou Estado nación dos últimos dous séculos.

 A expulsión e a opresión dos palestinos é un duro recordatorio de que os horrores da trata transatlántica de escravos e o xenocidio colonial das poboacións indíxenas por parte dos imperios occidentais se resignifican. É a intención de acabar cun pobo e a súa contorna para consolidar os intereses imperiais liderados por Washington e os seus aliados fronte á resistencia anticolonial. Tamén para capitalizar os proxectos de petróleo e gas, e a propiedade na costa de Gaza.

 Anos e décadas do monopolio da información trataron de estigmatizar os palestinos e árabes na paradigma do «choque de civilizacións» e como pobos «terroristas» na denominada guerra contra o terrorismo. Iso impide analizar de maneira política as súas accións desa índole, ou militares.

 O Movemento de Resistencia Islámica (Hamás), organización política, social e guerrilleira, aínda que cun fondo islámico, ten como obxectivo principal a liberación de Palestina do colonialismo. Os dirixentes de Hamás (moitos deles asasinados por Israel) son fillos de refuxiados que foron deportados das súas aldeas a Gaza en 1948.

 Está claro que a situación é difícil de comprender sen analizar o papel dos Estados Unidos como principal socio israelí. A escalada actual demostra como cambiou o mundo, sobre todo desde 2013-2014, e como se acelerou en febreiro de 2022: un devalar relativo da potencia norteamericana en varios aspectos, que retrocede nalgúns lugares como no centro de Eurasia.

 Nos contornos das tensións xeopolíticas actuais, en relación a outros conflitos como o de Ucraína, prodúcense estas explosións, como o aumento da confrontación bélica de Israel en Siria, o Iemen ou mesmo con Irán.

 A proximidade a Rusia e China, tanto como á India, é outro dos factores que incrementa o interese por manexar Medio Oriente polo control de rutas comerciais, relacións e corredores estratéxicos. Tamén o é o papel de cada potencia rexional, como Arabia Saudita, Turquía e Irán, e o posicionamento cada vez máis importante dos Brics+ (Brasil, Rusia, India, China, Suráfrica, máis Exipto, Irán, Etiopía, Emiratos Árabes Unidos, Indonesia). Neste caso, en particular, o de Suráfrica.

 A resistencia palestina deixou de ser unha cuestión rexional e converteuse nun símbolo global de dignidade fronte ao colonialismo e o poder imperial. Gaza, unha prisión ao aire libre, eríxese hoxe como o epicentro ético e político das loitas do Sur Global. Nela converxen as liñas de fractura dun sistema mundial en crise: o neoliberalismo decadente, o imperialismo militarizado, o racismo estrutural e o colapso ambiental.

 As imaxes do xenocidio en curso —hospitais bombardeados, nenos mutilados, barrios enteiros arrasados— non só documentan un crime, senón que tamén revelan o esgotamento dunha orde internacional baseada na hipocrisía liberal. As Nacións Unidas, a Unión Europea, os grandes medios de comunicación occidentais: todos fracasaron en deter a máquina de morte.

 Fronte a esta parálise cómplice, xorde desde abaixo un novo internacionalismo que vincula a causa palestina ás loitas pola soberanía e a xustiza en Asia, África e América Latina.

 Neste contexto, os diferentes grupos do eixo de resistencia —aínda que non forman unha alianza formal como a OTAN— interveñen decisivamente no que sucede en Palestina. Esta rede, tecida entre movementos e Estados en Asia Occidental, África e outras rexións do Sur Global, atopa cohesión non en estruturas burocráticas senón nunha historia compartida de humillación e loita. Vietnam, Alxeria, Cuba, Irán, o Iemen: todos resistiron, en diferentes momentos, a imposición violenta da orde occidental.

 Malia os intentos de desmantelalo —como a destrución de Siria, o asasinato de Qassem Soleimani en Bagdad (2020) ou a eliminación de figuras chave como Ismail Haniyeh (2024), Hassan Nasrallah ou Yahya Sinwar—, a resistencia reconstrúese constantemente debido ao seu carácter descentralizado e as súas fondas raíces populares. En particular, a resistencia iemení liderada por Ansarlah consolidouse como un actor chave, capaz de desafiar militarmente a Israel, considerado por moitos como o brazo armado do imperialismo no corazón de Afro-Eurasia.

 O obxectivo deste eixo non é só a defensa territorial, senón a contención dun proxecto estratéxico: o estabelecemento dun “caos controlado” por parte dos Estados Unidos e Israel para balcanizar a rexión, perpetuar os conflitos internos e xustificar a presenza militar estranxeira. Palestina, neste esquema, non é só unha vítima: é o núcleo disruptivo que impide que este plan se leve a cabo sen resistencia. Con todo, as recentes ofensivas en Gaza, a escalada de violencia no Líbano e a fragmentación de Siria tamén amosan desafíos crecentes.

 Neste contexto, América Latina ten un papel crucial que desempeñar. A subordinación de gobernos como o de Javier Milei á axenda imperial —a súa adhesión incondicional a Israel, o seu desprezo polo dereito internacional e o seu ataque sistemático á cultura crítica— mostra que a loita por Palestina tamén se desenvolve en Bonos Aires, Lima ou Bogotá. Defender Palestina é tamén defender as nosas universidades públicas, os nosos sindicatos, os nosos dereitos sociais.

 Por iso é imperativo construír pontes entre as nosas resistencias. As rúas de Caracas, os barrios de São Paulo, as aulas da Habana ou os movementos indíxenas de Bolivia teñen máis en común con Gaza do que se adoita recoñecer. O novo internacionalismo non se decreta en cimeiras diplomáticas: técese na solidariedade concreta, a formación política, o pensamento decolonial e a insurxencia cultural.

 Palestina non está soa. E nós tampouco, como intelectuais do Sur Global. Elixir un bando hoxe non é unha cuestión moral abstracta senón un posicionamento político global. Gaza interpélanos porque é alí onde se decide o mundo que virá: un mundo baseado na barbarie tecnolóxica, o extractivismo armado e a supremacía racial; ou unha fundada na dignidade dos pobos, a xustiza e a autodeterminación.

* * * * *

 Nos primeiros días despois do inicio dos ataques sen precedentes de Israel contra Gaza, o líder da República Islámica de Irán, o aiatolá Seyed Ali Jamenei, en outubro de 2023, cunha frase curta pero incisiva, desenmascarou unha das maiores mentiras narrativas do século: a vitimización de Israel.

 Unha frase que redirixiu a treboada mediática da “Tormenta de Al-Aqsa” cara á inversión da narrativa occidental e espertou conciencias durmidas.

 Hoxe, o vitimismo fabricado por Israel, perpetuado durante décadas baixo a aparencia de victimismo, está soterrado baixo os cascallos de imaxes de nenos martirizados, nais en dó e hospitais destruídos.

 Fronte a esta inxustiza histórica, voces que se erguen desde os catro puntos cardinais do mundo —desde Teherán e Beirut até Bagdad, desde Johannesburgo até Bos Aires, desde A Habana até Ámsterdam— berran ao unísono: Non ao xenocidio.

 Hoxe, calquera ser humano que crea na xustiza, independentemente da súa relixión, credo ou fronteiras xeográficas, está ao carón pobo palestino.

 Esta unidade transnacional e transcultural é un sinal de que a resistencia non é só unha opción política, senón unha resposta ética ao devalar civilizacional da nosa era.

 A conduta do réxime de ocupación en Israel non encaixa nin na tradición relixiosa do xudaísmo nin no sistema de pensamento do liberalismo que os seus defensores en Occidente proclaman como o seu lema.

 O xudaísmo auténtico sempre exaltou a xustiza, a compaixón e o respecto pola vida humana; Non hai ensinanza ningunha nesta relixión divina que xustifique o masacre de nenos nin o asedio de hospitais.

 Por outra banda, a filosofía moral moderna, cuxos fundadores, como Immanuel Kant, salientaron a dignidade inherente do ser humano, afirma explicitamente que nunca se debe utilizar o ser humano como un medio para un fin.

 Kant, o filósofo alemán do século XVIII, escribiu: “O ser humano debe ser considerado sempre como un fin en si mesmo, non como un medio para outro fin”.

 Mais o que vemos hoxe en Gaza é a transformación das persoas en instrumentos de chantaxe política e racial.

 John Locke, o pai do liberalismo político, falou de tres dereitos naturais: “vida, liberdade e propiedade”; dereitos que Israel negou non só aos palestinos, senón á humanidade mesma.

 A nosa pregunta aos dirixentes de Tel Aviv é esta: Baseados ​​en que principio, en que filosofía e en que conciencia continúan cos masacres?

Non aceptan as resolucións do Consello de Seguridade, non recoñecen as decisións da Corte Internacional de Xustiza e non respectan a vontade da opinión pública mundial.

 Hoxe en día Israel non só viola os dereitos humanos senón que tamén simboliza a desorde moral no sistema internacional.

 Esta é unha crise de civilización.

[Artigo tirado do sitio web Observatorio de la crisis, do 25 de maio de 2025]